Συνοπτική Περιγραφή της Έρευνας
Βασική ιδέα της έρευνας είναι η «χωρικοποίηση» του θεωρητικού λόγου της «έκτακτης ανάγκης» με σημείο αναφοράς την πόλη του Βόλου. Η προσοχή εστιάζεται σε τρεις περιόδους κρίσης: την άφιξη των προσφύγων το 1922, τους βομβαρδισμούς του 1940-41 και τους σεισμούς της δεκαετίας του ’50, καταλήγοντας στη σύγχρονη οικονομική και κοινωνική συνθήκη (από το 2010 μέχρι τώρα). Αν με εργαλεία την έννοια της στέγασης και της κατοίκησης διατρέξουμε κάθετα το χρόνο -σε διάστημα ενός αιώνα- αλλά και οριζόντια το χώρο –στην πόλη του Βόλου– τότε οι τακτικές και οι στρατηγικές (στεγαστικής) διαβίωσης και επιβίωσης των κατοίκων της πόλης αναπεριγράφουν την ιστορία της. Από τη στεγαστική πραγματικότητα μέχρι την πρακτική της κατοίκησης οι κάτοικοι της πόλης παραμένουν έκθετοι στην επισφάλεια και την αποστέρηση, οργανώνονται, δημιουργούν, επαναχρησιμοποιούν και καταστρέφουν, αναδεικνύοντας την πολλότητα των αναγκών και των επιθυμιών.
Αν δούμε την πόλη του Βόλου ως ένα παλίμψηστο, όπου οι χρονικές περίοδοι συνυπάρχουν μέσω συνεχειών ή/και ασυνεχειών, ρήξεων και συμπληρώσεων μέσα στον αστικό χώρο, τα σημάδια της αναγκαιότητας για στέγαση επανέρχονται σταθερά και ενυπάρχουν στον ιστό της πόλης. Από το 1922, το 1940-41, τη δεκαετία του 1950 μέχρι και σήμερα, η χρησιμοποίηση ή αναχρησιμοποίηση του χώρου μέσα από το πρίσμα του επείγοντος αναδεικνύει όψεις της κατοικίας και της κατοίκησης σε «έκτακτες» ιστορικές συνθήκες. Βασικό ζητούμενο της πρότασης αποτελεί η «ιστορικοποίηση» των κρίσεων με άξονα την κατοικία και την κατοίκηση και, ταυτόχρονα, η «χωρικοποίηση» του ιστορικού χρόνου έτσι ώστε να έρθουν στην επιφάνεια «κρυφές» όψεις των πολιτικών της στέγασης και των εμπειριών της κατοίκησης. Η από κοινού εξέταση και συγκριτική διερεύνηση των επιπτώσεων της άφιξης και εγκατάστασης των προσφύγων του ’22, των βομβαρδισμών του 1940-41, των σεισμών του ’50 και της σύγχρονης οικονομικής κρίσης, είναι μία προσπάθεια για την ανίχνευση μιας «διαφορετικής» ταυτότητας κατοίκησης σχετιζόμενης με τις πολιτικές της στέγασης και τα βιώματα της κατοίκησης σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, με απόληξη το σήμερα.
Σε αυτή τη βάση, προτείνεται μία συνθετική διεπιστημονική προσέγγιση, με αξιοποίηση εργαλείων από το χώρο της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής και της γεωγραφίας. Η χρήση της προφορικής ιστορίας και η αξιοποίηση των προφορικών μαρτυριών θα επιτρέψει, μέσω της λεκτικής αναπεριγραφής, την εξέταση των εμπειριών στέγασης και κατοίκησης. Ταυτόχρονα, η διερεύνηση των όρων εξέλιξης της μνήμης των ίδιων των υποκειμένων θα βοηθήσει να δούμε πώς διαμορφώνονται οι αναπαραστάσεις του κοινωνικού νοήματος του χώρου, και ειδικά της κατοικίας. Στο πλαίσιο αυτό, μπορούν να συσχετιστούν οι θεωρήσεις για την «κατάσταση εξαίρεσης» στο φόντο της σημερινής κρίσης, με το περιβάλλον ζωής και στέγασης των προσφύγων, τη «ρωγμή» του χώρου και της κατοικίας με τους βομβαρδισμούς του 1940 και την ανάληψη της ευθύνης για ανοικοδόμηση της πόλης από τον στρατό τη δεκαετία του 1950. Με άλλα λόγια, να εξεταστούν όψεις της κατοικίας και της κατοίκησης σε «έκτακτες» ιστορικές συνθήκες.
Η έρευνα της ομάδας Κοτιώνη-Μπαρκούτα-Αντωνίου ενισχύθηκε οικονομικά από το ΚΕΑΕ με τη χρηματοδότηση του
Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Ημερίδα
«Πολιτικές στέγασης και πρακτικές κατοίκησης σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης στην πόλη του Βόλου (1922-2015)»
Τετάρτη 14 Δεκεμβρίου 2016
Αμφιθέατρο Αρχιτεκτονικής Σχολής
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Η ημερίδα πραγματοποιείται στο πλαίσιο της έρευνας «Πολιτικές στέγασης και πρακτικές κατοίκησης σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης στην πόλη του Βόλου (1922-2015)» που χρηματοδότησε το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) για το έτος 2016.
Επιστημονική επιμέλεια ημερίδας: Εργαστήριο Ιστορίας, Θεωρίας και Εννοιολογικού Σχεδιασμού (ΤΑΜ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας)
Ερευνητική ομάδα:
Γιάννα Μπαρκούτα: ΥΔ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών (ΤΑΜ), Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Αντώνης Αντωνίου: Μεταδιδάκτορας, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Ζήσης Κοτιώνης: Καθηγητής, Διευθυντής του Εργαστηρίου Ιστορίας, Θεωρίας και Εννοιολογικού Σχεδιασμού (ΤΑΜ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Επιστημονικός Υπεύθυνος ερευνητικής ομάδας.
Οι μεταλλαγές των όρων στέγασης και κατοίκησης σε διαφορετικές χρονικές περιόδους φέρνουν στο προσκήνιο την επαναλαμβανόμενη ποιοτική και ποσοτική κρίση του διαμένειν και του κατοικείν, αναδεικνύοντας παράλληλα την πόλη ως σύνθετη κοινωνική, ιστορική, χωρική και πολιτισμική κατασκευή.
Από την άφιξη των προσφύγων στην πόλη του Βόλου το 1922 μέχρι τις μέρες μας, η χρησιμοποίηση ή αναχρησιμοποίηση του χώρου, μέσα σε συνθήκες του επείγοντος, αναδεικνύει όψεις της κατοικίας και της διαμονής, μέσα σε «έκτακτες» ιστορικές συνθήκες. Αν, υπό αυτό το πρίσμα, διατρέξουμε -με εργαλεία τις έννοιες της στέγασης και της κατοίκησης- κάθετα το χρόνο και οριζόντια το χώρο, οι τακτικές και οι στρατηγικές στέγασης και οργάνωσης της ζωής των κατοίκων αναπεριγράφουν την ιστορία της πόλης. Η αναπεριγραφή αυτή, στηρίζει τη διερεύνηση προθέσεων και δυνατοτήτων για τη διαχείριση του παρόντος. Εδώ συναντιέται η ιστορική έρευνα με τον επιχειρησιακό χαρακτήρα των πρακτικών της αρχιτεκτονικής.
Επιδίωξη είναι, εκκινώντας από στιγμιότυπα της ιστορίας του Βόλου, η προβληματοποίηση της έννοιας «έκτακτη ανάγκη», εντός διαφορετικών ιστορικών και χωρικών συμφραζομένων. Ταυτόχρονα επιδιώκεται ένα κοίταγμα προς τη συγχρονική διάσταση του ζητήματος, όπου για την αρχιτεκτονική τίθενται με νέους όρους ζητήματα όπως αυτό της συλλογικής κατοίκησης και διαμονής, της τυπολογίας και της επιτελεστικής διάστασης του αστικού χώρου. Στο επίκεντρο του προβληματισμού τίθενται έννοιες όπως: χώρος, πόλη, πρακτικές κατοίκησης, επιτελέσεις της διαμονής, τυπολογίες και στρατηγικές, εξουσία, προσωρινότητα, επιτελεστικότητα, υποκειμενικότητα, ταυτότητα. Ο τίτλος της ημερίδας «Πολιτικές στέγασης και πρακτικές κατοίκησης σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης στην πόλη του Βόλου (1922-2015)» περιγράφει το αντικείμενο που θα ερευνηθεί και παρουσιαστεί από τους ομιλητές, τόσο με ειδικές αναφορές όσο και γενικές θεωρησιακές προσεγγίσεις.
Πρόγραμμα
10:00-12:00 1η Συνεδρία
Αντώνης Αντωνίου, δρ. Ιστορικός, ΙΑΚΑ, Π.Θ.
Θεσμικές πολιτικές στέγασης και στρατηγικές κατοίκησης των προσφύγων της Νέας Ιωνίας Βόλου
Λέανδρος Κυριακόπουλος, Κοινωνικός Ανθρωπολόγος, ΙΑΚΑ, Π.Θ.
Αντανακλάσεις των εμπειριών κρίσεις στο αστικό τοπίο του Βόλου
Έφη Δημητρακοπούλου, Αρχιτέκτων, υποψ. διδάκτωρ Π.Θ.
Δαμοιρασμός και διαμονή σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης: Η περίπτωση της Μαγνησίας
Φοίβη Γιαννίση, Αρχιτέκτων, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Π.Θ.
Αφηγήματα ενσωμάτωσης και διαχωρισμού στον προσφυγικό οικισμό της Αγριάς Βόλου
12:30-14:30 2η Συνεδρία
Ιωάννα Λαλιώτου, Ιστορικός, ΙΑΚΑ, Π.Θ.
Νέος κοσμοπολιτισμός και πρακτικές της αλληλεγγύης
Χαρίκλεια Παντελίδου, Αρχιτέκτων, διδ. ΑΠΘ
Σύγχρονα αστικά φαινόμενα εγκλεισμού και αποκλεισμού σε συνθήκες κρίσης
Fabiano Micocci, PhD arch, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Π.Θ.
Πρόσφυγες στο Λίβανο: μια χαρτογράφηση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης (Refugees in Lebanon: An Atlas of Emergencies)
Γιώργος Μητρούλιας, Αρχιτέκτων, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Π.Θ.
Μη κανονική κατοίκηση: Το παράδειγμα της Νέας Ιωνίας
Ζήσης Κοτιώνης, Αρχιτέκτων, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Π.Θ.
Διαμονή στην Πληθοδομή, προς μια εφήμερη μνημειακότητα
16:00-18:00 3η Συνεδρία
Χρήστος Φιλιππίδης, δρ. Αρχιτέκτων, Ε.Μ.Π.
Αστικοποίηση, ανθεκτικότητα και μιλιταριστικές προβληματοποιήσεις: Το παράδειγμα των πόλεων του Παγκόσμιου Νότου
Ίρις Λυκουριώτη, Αρχιτέκτων, Αρχιτέκτων, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Π.Θ.
Barraca: Μια κριτική του κατεπείγοντος καταλύματος
Γιάννα Μπαρκούτα, Αρχιτέκτων, υποψ. διδάκτωρ, Π.Θ.
Η κατοίκηση στον πληθυντικό
Βάσω Τροβά, Αρχιτέκτων, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Π.Θ.
Από τη στρατοπέδευση στην οίκηση: τυπολογίες και τακτικές
Συμμετοχή μέσω skype:
Elke Krasny, “Involved Urban Practices: Empathy, Complicity, Solidarity”
(curator, Academy Academy of Fine Art, Vienna)
Ιστότοπος: http://www.arch.uth.gr/emergencyhabitation/