Συνοπτική Περιγραφή της Έρευνας
Η προτεινόμενη ιστορική έρευνα επιχειρεί μια εναλλακτική ιστοριογραφία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής. Εστιάζει στην περίοδο 1945-1967 κατά την οποία γενικά θεωρείται ότι η αρχιτεκτονική στην Ελλάδα έχασε τη δυνατότητα απεύθυνσης της στις μάζες και στο αντικείμενο της κατοικίας των πολλών, και η πολεοδομία στάθηκε ανίσχυρη να επιβάλλει τους σχεδιασμούς της. Η πολεοδόμηση και η αστική κατοίκηση προσχώρησαν σε ένα καθεστώς «αυτόματης πολεοδομίας» όπου φάνηκε ότι οι ειδικοί στα ζητήματα σχεδιασμού του χώρου είχαν ελάσσονα ρόλο.
Βασική υπόθεση της έρευνας είναι να επανεξετάσει κριτικά αυτόν τον ρόλο που έχει αποδοθεί στους «ειδικούς» του χώρου στην Ελλάδα, επικεντρώνοντας σε δύο σημαίνοντες αρχιτέκτονες-πολεοδόμους, που στην κρίσιμη περίοδο που μελετάται, υπήρξαν και δημόσιοι λειτουργοί: στον Κωνσταντίνο Δοξιάδη, ένα από τα βασικά πρόσωπα της ανασυγκρότησης (πρώτα ως Υφυπουργός Ανοικοδόμησης, Γενικός Διευθυντής Ανοικοδομήσεως, και στη συνέχεια ως Συντονιστής Ανασυγκρότησης και υπηρεσιακός Υφυπουργός του Υπουργείου Συντονισμού), και στον Προκόπη Βασιλειάδη, που με την διάσπαση του Υπουργείου Οικισμού και Ανοικοδομήσεως σε Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων (1954) κατά μια έννοια διαδέχεται τον Δοξιάδη στα θέματα οικισμού (στην Διεύθυνση Μελετών της Υπηρεσίας Οικισμού του ΥΔΕ). Από την μια, στον Δοξιάδη αποδίδεται το ΚΗ’ Ψήφισμα (το οποίο εξάλλου δημόσια υποστήριξε ο ίδιος σθεναρά), που θεωρείται ότι δημιούργησε ευνοϊκό κλίμα για την οικοδόμηση με ιδιωτικά κεφάλαια, από την άλλη, ο Προκόπης Βασιλειάδης φαίνεται να έχει παίξει ρόλο, όπως υποθέτει η έρευνα βάσει συγκεκριμένων ευρημάτων, στην εισαγωγή των συντελεστών δόμησης (που είναι παράγοντας δημιουργίας υπεραξίας για το ελληνικό μοντέλο αυτόματης πολεοδόμησης). Ειδική σημασία για την έρευνα θα έχει η πολιτική της αυτο-βοήθειας στη στέγαση, που ακολουθήθηκε από τον Δοξιάδη για την επίλυση των έκτακτων και εκτεταμένων προβλημάτων στέγασης κυρίως του αγροτικού πληθυσμού που, όπως φαίνεται, ακολουθεί το πνεύμα ευρύτερων γεωπολιτικών στρατηγικών στέγασης. Χαρακτηριστικά, όπως αποκαλύπτει η έρευνα, όταν το 1955, ο Jacob Crane, ο οποίος περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, διαμόρφωσε και εφάρμοσε την Αμερικανική πολιτική βοήθειας στη στέγαση και ο οποίος διατηρούσε στενές επαφές με το Δοξιάδη, κλήθηκε από την Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδος να διατυπώσει απόψεις για το στεγαστικό πρόβλημα της χώρας, θεώρησε το ελληνικό μοντέλο ανοικοδόμησης ιδιωτικών κατοικιών πραγματικό φαινόμενο και πρότεινε τη συνέχιση του.
Συμβάλλοντας σε μια γενικότερη ιστοριογραφική στροφή στην μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής, η οποία έχει αρχίσει να ενδιαφέρεται για αντικείμενα που παραδοσιακά έχουν ταξινομηθεί ως μη-αρχιτεκτονικά, αλλά και για τον ρόλο του αρχιτέκτονα ως σύμβουλου-ειδικού σε ένα παγκόσμιο δίκτυο δια-πολιτισμικών συνεργασιών (και όχι μόνο ως δημιουργού-σχεδιαστή), η έρευνα φιλοδοξεί να αναδείξει τον ιστορικό ρόλο της αρχιτεκτονικής στην ανάδυση συστημάτων που λειτουργούν αυτόνομα, ξέχωρα από αυτήν αλλά μπορούν να την καθορίζουν. Μελετώντας πρωτότυπα αρχεία, εν πολλοίς ανεξερεύνητα στην υφιστάμενη βιβλιογραφία, επιχειρεί να εννοήσει την νεότερη αρχιτεκτονική στην Ελλάδα ως διαπλεκόμενη με άλλες ευρύτερες εκδηλώσεις της κουλτούρας και σε αποφάσεις που δεν έχουν απλώς να κάνουν με τον φυσικό σχεδιασμό του χώρου.
Η έρευνα της κ. Κάλφα ενισχύθηκε οικονομικά από το ΚΕΑΕ με τη χρηματοδότηση από το
Ημερίδα
Πολιτικές (αυτό-) στέγασης: Ελληνικό μεταπολεμικό κράτος και η Αμερικανική παροχή βοήθειας
Τρίτη, 25 Σεπτεμβρίου 2018
Αίθουσα «Κ. Θ. Δημαράς», Ιστορικό Αρχείο ΕΚΠΑ
(Σκουφά 45, Κολωνάκι)
Η Ημερίδα πραγματοποιείται στο πλαίσιο της μεταδιδακτορικής έρευνας της Δρ. Κωνσταντίνας Κάλφα, με τίτλο “Προς μια εναλλακτική ιστοριογραφία της (νεοελληνικής) αρχιτεκτονικής, 1945-67″, που χρηματοδοτεί το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες για το έτος 2018 με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Η αυτοστέγαση, που στην Ελλάδα έχει συνδεθεί με τις άτυπες διαδικασίες οικιστικής ανάπτυξης, υπήρξε μια από τις πιο ισχυρές ατζέντες της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Η τεχνογνωσία της Αμερικανικής παροχής αυτό-βοήθειας στη στέγαση, που απλώθηκε σχεδόν σε όλον τον αναπτυσσόμενο κόσμο, έφτασε και στην Ελλάδα στην κρίσιμη καμπή του Εμφυλίου, μαζί την Αποστολή Porter που οδήγησε στο Δόγμα Τρούμαν. Πώς μπορεί να καθόρισε τη διαμόρφωση των επίσημων πολιτικών στέγασης; Σε ποιό βαθμό γνωρίζουμε ποιες ακριβώς ήταν αυτές; Υπό ποιούς όρους μπορεί να συνδέεται η ελληνική εκδοχή άτυπων μορφών αυτοστέγασης με παγκόσμια δίκτυα παραγωγής και μεταφοράς τεχνογνωσίας και ιδεολογικής προπαγάνδας; Η Ημερίδα Έρευνας με τίτλο «Πολιτικές (αυτό-)στέγασης: Ελληνικό μεταπολεμικό κράτος και η Αμερικανική παροχή βοήθειας», στοχεύει στην εξέταση αυτών των ερωτημάτων μέσα από διεπιστημονικές προσεγγίσεις.
Πρόγραμμα Ημερίδας
15:45-16:00 Εισαγωγή – Κωνσταντίνα Κάλφα
16:00-17:15 Πρώτη συνεδρία
Συντονισμός: Παναγιώτης Τουρνικιώτης
Κώστας Σκολαρίκος, Το Δόγμα Τρούμαν και οι συνέπειες του
Μαρία Βασιλείου, «Καλλιεργώντας» πολίτες, «χτίζοντας» έθνη: Το ιδεολογικό περιεχόμενο του αμερικανικού μοντέλου της υποστηριζόμενης αυτοβοήθειας
Κωνσταντίνα Κάλφα, Ο ρόλος Αμερικανών συμβούλων για ζητήματα στέγασης στη διαμόρφωση της ελληνικής στεγαστικής πολιτικής
Συζήτηση
17:15-17:30 Διάλειμμα
17:30-18:45 Δεύτερη συνεδρία
Συντονισμός: Κωνσταντίνα Κάλφα
Μιχάλης Λεφαντζής, Λαϊκή αυτοστέγαση και οικοπεδεμπόριο
Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Δημόσια και ιδιωτική στέγαση στη μεταπολεμική Αθήνα
Παύλος-Μαρίνος Δελλαδέτσιμας, Πρακτικές σχεδιασμού του χώρου κατά την περίοδο της Ανασυγκρότησης και τη δεκαετία του ’50
18:45-20:00 Συζήτηση-Συμπεράσματα
Ομιλητές: Μαρία Βασιλείου, Υ.Δ. ΕΚΠΑ | Παύλος-Μαρίνος Δελλαδέτσιμας, Καθηγητής Χαροκόπειου Πανεπιστημίου | Κωνσταντίνα Κάλφα, Δρ. ΕΜΠ, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια ΚΕΑΕ | Μιχάλης Λεφαντζής, Δρ. ΕΚΠΑ, ΥΠΠΟ | Κώστας Σκολαρίκος, Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου | Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Καθηγητής ΕΜΠ.
Δελτίο Τύπου Ημερίδας (PDF)
Ανακοίνωση της Ερευνήτριας (επεξεργασμένη εκδοχή που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Archetype)
Τα αποτελέσματα της έρευνας «Προς μια εναλλακτική ιστοριογραφία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής (1945-67)» της Δρ. Κωνσταντίνας Κάλφα έχουν εκδοθεί
από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ΚΕΑΕ, στο πλαίσιο της εκδοτικής σειράς PIXELS@humanities και του τεύχους
Αποτελέσματα ερευνών 2028: γνωσιολογία – χώρος – υγεία – ιστορία.
Μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο της εδώ.
Η Κωνσταντίνα Κάλφα είναι ιστορικός της αρχιτεκτονικής, με μεταπτυχιακές σπουδές στην ιστορία, θεωρία και φιλοσοφία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού (2011) και Διδάκτωρ (Ε.Μ.Π) στην ιστορία και κριτική της αρχιτεκτονικής από το 2015. Έχει διδάξει την ιστορία και θεωρία της αρχιτεκτονικής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Θεσσαλίας και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Στις δημοσιεύσεις της περιλαμβάνονται τα «Where the Spell is Chanted», Architecture and Culture, τχ.3/2015, σ. 315-325 και «On Creatively Destructing», Rethinking Marxism, τχ.26/2014, σ. 581-591. Από τον Αύγουστο 2017 συμμετέχει στο ερευνητικό έργο Systems and the South: Architecture in Development, που διοργανώνει η ομάδα The Aggregate Architectural History Collaborative.
- Κάλφα Κ (2019), Αυτοστέγαση τώρα! Η αθέατη πλευρά της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα. Αθήνα: Futura
- Κalfa, Κ, M Papavasileiou (2018 -εκκρεμεί η δημοσίευση), ‘La maison de Iannis Xenakis pour F.B. Mâche à Amorgos: une réalisation par correspondance’. Στο Paris-Athènes 1945-1975, Le double voyage. Aθήνα: École Française d’Athènes.
- Κάλφα, Κ (2016) ‘Ο χώρος των γιατρών: Ιατρικές αναφορές στον χώρο (18ος-19ος αιώνας)’. Στο Γ Παρμενίδης (επιμ.) Έρευνα στην Αρχιτεκτονική. Σχεδιασμός-Χώρος-Πολιτισμός (Eτήσια περιοδική έκδοση), 3: 518-537.
- Kalfa, K (2015) ‘Where the Spell is Chanted (Fallacies of Contemporary Architectural Discourses)’. Architecture and Culture: Into the Hidden Abode, architecture and production, 3 (3): 315-325, DOI: 10.1080/20507828.2015.1082055 (Μέρος του ευρύτερου project INDUSTRIES OF ARCHITECTURE).
- Kάλφα, K, Π Πύλα, και Π Φωκαΐδης (2014) Treasured Microcosms: Cyprus in the Global Milieu, Circa 1960. Λευκωσία: Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας.
- Kalfa, K (2014) ‘On Creatively Destructing’. Rethinking Marxism: A Journal of Economics, Culture & Society, 26 (4): 581-591, DOI: 10.1080/08935696.2014.947764.
- Kalfa, K (2012) ‘Visualizations of Athens. The Case of Kleanthis-Schaubert’s Plan’. Στο H Heynen & J Gosseye (επιμ.), Proceedings of the 2nd International Conference of the European Architectural History Network, 121-125. Βέλγιο: Contactforum.